کلید ابتدایی بانکداری الکترونیک در جهان از آمریکا و از سال ۱۹۹۴ زده شد و در ایران از سال ۱۳۷۰ بانک‌ها به سمت بانکداری الکترونیک و اینترنتی حرکت کردند. همچنین، در سال ۱۳۸۱ شبکه شتاب ” شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی ” آغاز به کار کرد.
پرداخت برتر، در بانکداری الکترونیکی عملیات بانکی مانند جابه‌جایی فیزیکی پول نقد، چک و … توسط سیگنال‌های دیجیتال انجام می‌شود.
این جابه‌جایی پول می‌تواند میان موسسات مالی، فروشگاههای اینترنتی و سایت‌ها انجام شود.
به عنوان مثال :
هنگامی که با استفاده از کارت بانکی از مغازه‌ای خرید می‌کنید
یا مبلغی را از دستگاه‌های خودپرداز برداشت می‌کنید،
مبلغ مورد نظر به صورت اتوماتیک از موجودی حساب شما کسر می‌شود.
برای بررسی دقیق تعریف بانکداری الکترونیک باید ابتدا انواع بانکداری الکترونیک را مورد ارزیابی قرار داد.
انواع بانک در بانکداری الکترونیک
به طور کلی خدمات بانکداری الکترونیکی و اینترنتی به ۲ صورت بانکداری دوگانه و بانک مجازی ارائه می‌شوند.
بانکداری دوگانه :
(Brick and Click) مدلی از بانکداری اینترنتی و ترکیبی از دو روش بانکداری سنتی و بانکداری اینترنتی است.
به عبارت بهتر بانک‌هایی که علاوه بر ارائه خدمات بانکی به صورت سنتی و حضوری بخشی از خدمات خود را به صورت اینترنتی و الکترونیک ارائه می‌دهند در این دسته قرار می‌گیرند.
بانک مجازی:
(Virtual Bank) به بانک‌هایی گفته می‌شوند که تمامی سرویس‌ها و عملیات‌های بانکی را به صورت اینترنتی و الکترونیک انجام می‌دهند و شعبه فیزیکی و حضوری ندارند.
همچنین سیستم‌های رایانه شخصی، تلفن همراه و تلفن ثابت، دستگاه‌های خودپرداز و دستگاه‌های پوز انواع کانال‌های بانکداری الکترونیک را دربرمی‌گیرند.
انواع خدمات بانکداری الکترونیک
خدمات بانکداری الکترونیک در ۳ سطح “اطلاع رسانی”، “تعاملی” و “تراکنش” قرار می‌گیرند.
هر کدام از این سطوح امنیت متفاوت و امکانات مختلفی دارند.
اولین سطح بانکداری الکترونیک ” اطلاع رسانی” است.
در این سطح بانک اطلاعات، خدمات و فرآیندهای بانکی از طریق شبکه‌های اطلاع‌رسانی عمومی یا خصوصی معرفی می‌شود.
در سطح “تعاملی” ارتباط و مقابله بین مشتریان و بانک فراهم شده و وسایل و ابزارهای امن برای کنترل دسترسی مشتریان بانک‌ها به شبکه بانکی مورد نیاز است.
در سطح “تراکنشی” مشتریان بانک‌ها می‌توانند فرآیندهای انتقال وجه، افتتاح حساب، صدور چک و … را در سطح امنیت بالا انجام دهند. این سطح از بانکداری اینترنتی نیاز به امنیت و کنترل بالایی دارد.
انواع شاخه‌های بانکداری الکترونیکی
بانکداری الکترونیک دارای شاخه‌هایی از جمله:
بانکداری اینترنتی
بانکداری الکترونیکی مبتنی بر تلفن همراه
تلفن بانک، بانکداری فکس
بانکداری مبتنی بر دستگاه های خودپرداز
بانکداری مبتنی بر شعب الکترونیکی بانک
بانکداری الکترونیکی مبتنی بر پایانه های فروش و دستگاه‌های کارتخوان است.
مشتریان بانک ها با استفاده از تلفن همراه خود می‌توانند به صورت ۲۴ ساعته با خدمات بانک‌ها بدون مراجعه حضوری دسترسی داشته باشند
و بررسی اطلاعات حساب، انتقال وجه، پرداخت قبض و سایر عملیات بانکی مورد نیاز خود را بدون نیاز به مراجعه حضوری در سریع‌ترین زمان ممکن انجام دهند.
خدمات متنوع تلفن بانک
همچنین، تلفن بانک‌ها خدمات متنوعی از جمله دریافت موجودی، گرفتن سه گردش آخر، ارسال صورت حساب با فکس، پرداخت قبض، پراخت کردن فیش بیمه، غیر فعال کردن کارت شتاب همان حساب، عملیات تغییر رمز و … را ارائه می‌دهند که از طریق اطلاعات حساب قابل دسترسی هستند
و برای استفاده از برخی خدمات تلفن بانک‌ها باید ازشماره حساب و رمز حساب خود استفاده کنید که فقط برای خدمات ارائه شده توسط بانک مبدا قابل ارائه هستند.
اما برخی از خدمات تلفن بانک ها با استفاده از شماره کارت و رمز دوم کارت قابل انجام هستند که برای تمامی کارت های شتاب فعال هستند.
در بانکداری مبتنی بر فکس اطلاعات مورد نیاز کاربر مانند موجودی حساب و … از طریق نمابر ( FAX ) برای کاربر ارسال می‌شود
و در بانکداری مبتنی بر دستگاه‌های خودپرداز می‌توانید با استفاده از چندین کارت برای چند بانک دلخواه خود از خدمات ارائه شده در دستگاه‌های خودپرداز استفاده کنید.
بانکداری مبتنی بر شعب الکترونیکی بانک شاخه دیگری از بانکداری الکترونیک است
که در آن شعب برای ارائه خدمات بانکی به صورت ۲۴ ساعته و بدون دخالت انسانی ( یا با دخالت خیلی کم ) راه‌اندازی می‌شوند
و در بانکداری الکترونیکی مبتنی بر پایانه‌های فروش و دستگاه‌های کارتخوان دستگاه‌های کارتخوان برای دریافت وجه در فروشگاههای سنتی و اینترنتی، دریافت موجودی و خرید شارژ مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مدل‌های بانکداری الکترونیکی
“بانک‌های الکترونیکی” و “شعبه‌های الکترونیکی” دو مدل رایج برای بانکداری الکترونیکی است.
“بانک الکترونیکی” موسسه‌ای است که فاقد هرگونه شعبه فیزیکی بوده و در واقع بانکی است که نیاز به امور کاغذی ندارد، محدود به مناطق جغرافیایی خاص نیست و بیست‌وچهار ساعته به مشتریان سرویس ارائه می‌دهد.
بانک الکترونیکی نوع خاصی از بانک است که جهت ارائه سرویس به مشتریان از یک محیط الکترونیکی (مانند اینترنت) استفاده می‌کند.
درواقع می‌توان گفت که بانک الکترونیکی یک نوع سرویس الکترونیکی است.
در این نوع بانک تمامی عملیات بانکی اعم از دریافت یا واریز کردن پول، تائید امضا، ملاحظه موجودی و دیگر عملیات بانکی به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود. مهم‌ترین نوع بانکداری الکترونیکی، بانکداری اینترنتی است که گاه این دو با هم مترادف فرض می‌شوند.
“شعبه‌های الکترونیکی” بانک‌های معمولی هستند که خدمات بانک‌های الکترونیکی را به کاربران خود ارائه می‌دهند.
علت وجود این مدل آن است که تمامی کاربران اینترنت و مشتریان بانک‌ها از خدمات بانک‌های الکترونیکی استفاده نمی‌کنند،
لذا وجود بانک‌های قدیمی هنوز تا حدی لازم به نظر می‌رسد.
جمع‌بندی
با رشد اینترنت در جهان، گسترش خدمات مالی نیز امری بدیهی بوده و بانکداری الکترونیک به مشتریان این امکان را می‌دهد که کلیه تبادلات بانکی خود را بدون استفاده از پول فیزیکی و تنها با کلیک بر دکمه ماوس در منزل یا محل کار خود انجام دهند.
این ویژگی مهم برای مشتریانی که خواهان تسهیلات هستند و تمایلی به مراجعه به شعب بانک و ایستادن در صف‌های بانکی را ندارند، مزیت مهمی به شمار می‌آید.
