سفته، برات، چک، بارنامه، اوراق سهام و اوراق بهادار در زمره اسناد محسوب می‌شوند.
پرداخت برتر، اسناد تجاری به معنای عام کلمه به کلیه اسنادی گفته می‌شود که در عرصه فعالیت‌های تجاری بین تجار برای سهولت و انجام معاملات رد و بدل می‌گردد
و به معنای خاص کلمه، اسنادی است که جایگزین اسکناس و متضمن یک تعهد به پرداخت وجه هستند.
یکی از مهم‌ترین موارد اسناد، اسناد تجاری از قبیل چک، سفته و برات است. مطابق ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی سند عبارت است از هر نوشته‌ای که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشد.
پس سند در لغت به نوشته‌ای گفته می‌شود که به آن اعتماد و استناد می‌شود و بتوان از آن برای اثبات عمل، قرارداد یا تعهد استفاده کرد.
اسناد به دو دسته عادی و رسمی تقسیم می‌گردند.سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی و نزد مامور رسمی طبق مقررات تنظیم می‌شود. مانند سند ازدواج. سند عادی به وسیله افراد تنظیم می‌شود و مامور رسمی در تنظیم آن دخالتی ندارد. مانند: قولنامه‌هایی که در دفاتر املاک امضا می‌شوند.
اصل بر عادی بودن اسناد است و اسناد تجاری نیز عادی محسوب می‌شوند.
تاریخچه سفته و برات در ایران
برای اولین بار در قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ مجلس شورای ملی به سفته و برات اشاره شده
و از آن تاریخ تاکنون به مدت حدود ۹ دهه انواع اوراق توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی چاپ و در دسترس عموم مردم قرار گرفته است.
در این روش به علت واردات کاغذ و سایر ملزومات، هزینه‌های ارزی و ریالی در تولید سفته و برات کاغذی به دولت تحمیل می‌شود
و دارای محدودیت‌هایی است؛ از جمله اینکه :
به صورت خام تولید شده و در مبادلات اقتصادی برای دولت و ذینفعان قابل رصد نیست.
به همین دلیل وزارت امور اقتصادی و دارایی و خزانه داری کل کشور در این وزارتخانه فرآیند الکترونیکی کردن اوراق بهادار را طی سال‌های اخیر در دستور کار قرار داده است.
تفاوت‌های سفته با برات
-در برات معمولاً سه نفر شرکت دارند درحالیکه در سفته تنها دو نفر شرکت کننده هستند.
– موضوع قبولی در سفته وجود ندارد، زیرا حواله بر عهده شخص دیگری نیست که احتیاج به قبولی وی باشد.
– در برات مکان و چگونگی پرداخت وجه شرط اصلی است.
هرگاه گیرنده وجه برات، مطالبه یا اعتراض کند آثاری بر آن مترتب است. اما در سفته که بدهکار آن را امضا می‌کند وجود محل اهمیتی نخواهد داشت.
به این معنا که در موعد مقرر باید سفته پرداخت شود.
– در برات قید اسم محتال (طلبکار) الزامی است.
زیرا از شرایط اساسی برات این است که اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخت می‌شود ذکر شود.
اما در سفته می‌توان به نام حامل، بدون ذکر اسم شخص معینی سفته را صادر کرد.
– صدور برات یک عمل ذاتاً تجاری است
اما صدور سفته در صورتی یک عمل تجاری به شمار می‌آید که طرفین معامله، تاجر یا صراف یا بانکدار باشند.
راه‌اندازی سامانه سفته و برات الکترونیکی
دوم مرداد ماه امسال سامانه سفته و برات الکترونیکی با هدف فراهم آوردن ابزار لازم برای ارائه خدمات الکترونیک در تسهیلات بانکی و استفاده در زنجیره تأمین و توزیع راه‌اندازی شد.
همچنین، خزانه‌دار کل کشور با اعلام خبر طراحی و پیاده‌سازی سامانه سفته و برات الکترونیکی در چارچوب پروژه خزانه‌داری الکترونیک، از تهیه ضوابط اجرایی مورد نیاز این طرح و ابلاغ آن به بانک‌های عامل در آینده نزدیک خبر داد.
«سید رحمت اله اکرمی» اظهار داشت:
طراحی و پیاده‌سازی سامانه سفته و برات الکترونیکی در اجرای قانون برنامه‌های پنجم و ششم توسعه و قوانین تجارت الکترونیک و مدیریت خدمات کشوری، در راستای سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران مبنی بر پیاده‌سازی دولت الکترونیک و ارائه خدمات الکترونیکی به مردم، صورت گرفته است.
وی با اشاره به نقش خزانه‌داری کل کشور در سیاست‌گذاری مدیریت این اوراق گفت:
در همین راستا، خزانه داری کل کشور، طراحی و پیاده سازی سامانه سفته و برات الکترونیکی را در چارچوب پروژه خزانه‌داری الکترونیک با همکاری دستگاه های ذیربط و شبکه بانکی در دستور کار خود قرار داد.
اکرمی افزود:
ضوابط اجرایی مربوطه توسط خزانه دار کل کشور تهیه شده و به زودی به بانک‌های عامل ابلاغ خواهد شد.
مزایای سفته و برات الکترونیک چیست؟
وی در ادامه، «ارائه خدمات سریع و دقیق به مردم و قطع زنجیره‌های واسطه در ارائه اوراق»، «جلوگیری از وقوع جرائمی مانند جعل و سوء استفاده‌های احتمالی از اوراق ذکر شده» و «اصالت و اعتبار بخشی با امضای دیجیتال توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک‌های عامل» را از جمله مزایای سفته و برات الکترونیکی عنوان کرد.
خزانه‌دار کل کشور همچنین «امکان رصد و پایش فعالیت‌های اقتصادی و مالی توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی، قوه قضاییه و بانک مرکزی از منظر پولشویی و ممانعت از صدور سفته و برات توسط افراد ممنوع المعامله» را از دیگر مزیت‌های سفته و برات الکترونیکی برشمرد.
اکرمی با اشاره به هزینه تولید حدود ۲۶۲ تومانی چاپ یک برگ سفته، کاهش سایر هزینه‌ها مانند دستمزد نیروی انسانی و حق عاملیت توزیع و صرفه‌جویی و کاهش برخی هزینه‌های دیگر را از جمله مزایای استفاده از سفته و برات الکترونیکی عنوان کرد و گفت:
در حال حاضر اوراق مذکور به ۳ تا ۴ برابر مبلغ دریافتی بابت مالیات، توسط باجه‌ها به فروش می‌رسد.
خزانه‌داری کل کشور در تشریح رویکرد وزارت امور اقتصادی و دارایی در خصوص الکترونیکی نمودن سایر اوراق بهادار نیز گفت:
با توجه به اینکه خزانه‌داری کل کشور مرجع تشخیص اوراق بهادار محسوب می‌شود،
این خزانه‌داری پیگیری‌های لازم برای الکترونیکی کردن اوراق مذکور را از دستگاه‌های مربوطه انجام می‌دهد.
وی افزود:
از جمله اقدامات انجام گرفته در این خصوص، پیگیری الکترونیکی شدن اوراقی چون «بارنامه» است که توسط راهداری در حال نهایی شدن است.
اکرمی در ادامه، اوراق گمرکی که توسط گمرک الکترونیکی شده و اوراق تمبر دادگستری که توسط قوه قضاییه الکترونیکی شده است را از جمله سایر اوراق بهاداری نام برد که در فرایند الکترونیکی شدن اوراق بهادار وارد این چرخه شده‌اند.
