چک الکترونیکی نسخه الکترونیکی و یا به عبارتی نسخه نمایشی چک کاغذی است. چکهای الکترونیکی امکان پرداخت دقیق را فراهم میآورند، اما دارای برخی مشکلات امنیتی می‌باشند.
پرداخت برتر، دسته دیگر از سیستمهای پرداخت الکترونیکی، مبتنی بر چکهای الکترونیکی هستند.
هنگام دریافت چکهای الکترونیکی از بانک، مبلغ آنها مشخص نبوده و بنابراین عموما مبلغی از حساب کاربری که چک دریافت نموده، کم نمیشود.
مبلغ چک در پروتکل پرداخت مشخص میگردد.
بنابراین چکهای الکترونیکی امکان پرداخت دقیق را فراهم میآورند، اما دارای برخی مشکلات امنیتی، نظیر وابستگی امنیت به غیرقابل نفوذ بودن کارت هوشمند هستند.
اولین بار چک الکترونیکی توسط خزانه داری ایالات متحده برای آن‌که پرداخت‌های کلان را در سطح اینترنت بسازند، به کار گرفته شد.
کار فنی بر روی پروژه چک الکترونیکی در چند مرحله انجام شد.
تولید ایده‌های جدید، انجام تحقیقات اولیه، ساخت و تثبیت نمونه‌های اولیه، به قاعده در آوردن خصوصیات برای سیستم آزمایشی و اجرایی سیستم آزمایشی است.
چند ویژگی اولیه چکهای الکترونیکی :
-همان اطلاعاتی را دارند که در چکهای کاغذی موجود است.
– می‌توانند با همان ارزش و چهارچوب قانونی چکهای کاغذی پایه‌ریزی شوند.
-قابلیت پیوند به اطلاعات نامحدود و معاوضه سریع بین سایر بخش‌ها.
-می‌توانند در هر تراکنش مشابه چکهای کاغذی امروزی استفاده شوند.
-توسعه قابل استفاده بودن در مقایسه با چکهای کاغذی با اضافه کردن مبلغ.
چک الکترونیکی چگونه کار می‌کند؟
چک الکترونیکی به همان روش چکهای کاغذی عمل می‌کند.
نویسنده چک (Payer)، چک الکترونیکی را به کمک انواع مختلفی از دسـتگاه‌های الکترونیـکی می‌نویسد و سپس آن را به وسیله ترمینال‌های دریافـت‌کننده (Payer) به بانک‌های دریافت‌کننده واگذار می‌کند.
دریافت‌کننده‌های الکترونیکی، چک الکترونیکی را که نوعی اعتبار رسیده محسوب می‌شود، در قالب سپرده دریافت نموده و سپس آن را به بانک های پرداخت‌کننده (Payer’s banks) می‌سپارند.
بانک های پرداخت‌کننده چک الکترونیکی را تایید نموده و حساب مرتبط با چک را شارژ می‌کنند.
چک الکترونیکی از زاویه‌ای دیگر
در جریان چک الکترونیکی، تراکنش می‌تواند از جانب بانک‌های دریافت‌کننده (Payer’s banks) آغاز شود.
تراکنش با ارسال صورت‌حساب و یا یک یادداشت بانکی به پرداخت‌کننده چک، که در سیستم حساب‌های قابل پرداخت مشتری طراحی شده است، آغاز می‌شود.
وقتی زمان پرداخت صورت‌حساب فرا رسید، اطلاعات موجود در صورت حساب به وسیله سیستم حساب های قابل پرداخت بررسی میگردد
و سپس داده های صورت حساب برای آن که یک چک الکترونیکی صادر شود مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چک الکترونیکی شامل چه اطلاعاتی است؟
چک الکترونیکی صادرشده شامل مجموعه اطلاعات یک چک، نظیر دریافت‌کننده چک، مبلغ، زمان پرداخت و اطلاعات حساب می‌باشد.
برای امضا نمودن چک، پرداخت‌کننده یک رمز را برای گشوده شدن کارت دفترچه چک خود وارد می‌نماید. (مشابه ورود رمز در کارت هوشمند).
این کارت یک جایگاه امن برای کلید امضای خصوصی پرداخت‌کننده است.
یک امضای چک الکترونیکی ممکن است به شکل رمز‌نویسی شده، یک کپی از صورت حساب چک الکترونیکی را پیوست داشته باشد،
بنابراین یک مزاحم نمی‌تواند صورت حسابی دیگر را به صورت تقلبی ثبت و ارسال نماید.
قالب‌بندی صورت حساب‌ها ثابت نیست ولی می‌تواند از لحاظ طولی، شکل و داده‌های موجود در آن قابل تغییر باشد.
بنابراین یک پرداخت‌کننده می‌تواند متن رسیده از دریافت‌کننده (Payee) را برگشت دهد. این امر دریافت‌کننده را قادر می‌سازد تا اطلاعات موردنیاز جهت پرداخت صحیح را تکمیل نماید.
چک الکترونیکی امضا شده به وسیله email یا تراکنش وب، به یک دریافت‌کننده ارسال می‌شود.
دریافت‌کننده صحت امضا پرداخت‌کننده را روی چک الکترونیکی و صورت‌حساب بررسی کرده، اطلاعات صورت‌حساب را استخراج نموده و به حساب‌های قابل وصول ارسال می‌کند، دریافت‌کننده رمز خود را جهت گشودن دفترچه چک الکترونیکی وارد می‌کند.
چکهای پشت‌نویسی شده به بانک‌های دریافت‌کننده جهت تسویه و قرارگیری در حساب ارسال می‌شوند.
فرآیند تسویه می‌تواند به وسیله سیستمهای نمایش چک الکترونیکی (ECP System) موجود یا دیگر سیستمهای تسویه و پرداخت انجام شود هر دو بانک دریافت‌کننده و پرداخت‌کننده، امضاهای چک الکترونیکی و پشت‌نویسی‌های به کار رفته در دو لایه از سیستم (تایید کلیدهای امضا و حساب بانک پرداخت‌کننده اصلی (صادرکننده چک) را بررسی می‌کنند.
بانک پرداخت‌کننده تحقیق می‌کند که این چک الکترونیکی تکراری نباشد، حساب و هویت پرداخت کننده جاری صحیح باشد و سپس چک را به پرداخت کننده حساب سپرده درخواست (DDA) ارسال می‌کنند.
در نهایت یک پیام به پرداخت‌کننده ارسال می‌شود که در آن شرح کاملی از روند تراکنش آمده است.
چرا چکهای الکترونیکی را به کار می‌بریم؟
چکهای الکترونیکی ویژگی‌های مهمی دارند، آنها خدمات زیر را عرضه می‌کنند:
تراکنش‌های بانکی را قادر می‌سازند تا با امنیت کافی در اینترنت به‌کار گرفته شوند.
در بستری نامحدود ولی کنترل شده اطلاعات، صحت خود را حفظ می‌کنند.
تقلب‌های ایجاد شده روی چک‌ها از بین می‌رود.
تایید خودکار محتویات و صحت چک‌ها.
خصیصه‌های مرسوم چکهای معمولی نظیر توقف پرداخت و اصلاح آسان آن.
افزایش قابلیت‌های نظیر فعال نمودن تاریخ پرداخت.
تکنولوژی چک الکترونیکی
تکنولوژی چکهای الکترونیکی ارتقا نرم‌افزارها و سخت‌افزارها توسط FSTC به‌منظور، کاهش هزینه‌های اولیه (در مقایسه با سایر ابزارهای پرداخت)، به دست آوردن استاندارد صنعتی جهانی و فراهم کردن یک ابزار جهانی برای کاربران است.
امروزه چکهای الکترونیکی بر پایه‌های زیر بنا شده‌اند
زبان مشترک فروش خدمات بانکی (FSML).
تقویت امضاهای الکترونیکی به‌منظور به‌کار بردن آلگوریتم‌های فعال پرداخت.
امنیت سخت‌افزارهایی نظیر کارت‌های هوشمند.
تایید هویت دیجیتالی.
فعال نمودن عملیات بانک‌ها و تجارت.
مقایسه چک الکترونیکی و سایر ابزارهای پرداخت
از آن چه تاکنون گفته شد می‌توان به قابلیت‌های چک الکترونیکی در مقایسه با چکهای کاغذی معمولی پی برد. اما آن‌چه در مقایسه سیستم خدمات کارت با چک الکترونیکی می‌توان گفت از این قرار است:
کارت‌ها به وسیله اشخاص حقیقی و در وسعت کسب و کار کوچک‌تری به کار می‌روند تا پرداخت‌ها را در مکان‌های فروش و یا ترمینال‌های نزدیک به مشتریان مقدور سازند.
سیستم امنیتی که در اینترنت برای کارت به کار می‌رود می‌تواند در سطح Offline نیز به کار گرفته شود. چکهای الکترونیکی می‌توانند امنیت پرداخت‌ها را نه تنها در پرداخت های جزیی محلی بلکه در سراسر سطح اینترنت برقرار کنند.
برخلاف کارت، چک الکترونیکی می‌تواند برای اشخاص حقوقی مانند وصول پرداخت‌های تجاری به کار گرفته شود. در واقع می‌توان به جای چکهای معمولی در تجارت از آن استفاده نمود.
به سبب ریسک‌‌های وابسته به کارت، برخی صادرکنندگان کارت‌ها یک محدودیت روزانه روی مبلغی که می‌تواند در یک کارت شارژ نمود قرار داده‌اند.
در حالی که چک الکترونیکی در اختیار مشتری است نه بانک، هم‌چنین هیچ تبصره مشاهبی برای این‌گونه محدودیت‌ها تعریف نشده است.
گفتنی است؛ چکهای الکترونیکی در جایی که سایر راه‌‌حل‌های پرداخت الکترونیکی با میزان ریسک بالا و یا نامناسب باشند امن ترین ابزار پرداخت فعال تا به امروز به شمار می‌روند.
